محققان به شواهدی دست یافتند که نشان می دهد فرزندان مادرانی که به یکی از بیماری های زوال عقل مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آلزایمر خواهند بود.

بر اساس آمار، در سال ۲۰۲۰ بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان با زوال عقل زندگی می‌کردند. بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است که ۶۰ تا ۷۰ درصد از کل موارد زوال عقل را تشکیل می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود تعداد افراد مبتلا به زوال عقل تقریبا هر ۲۰ سال دو برابر شود. بنابراین، یافتن راه‌هایی برای تشخیص، درمان و حتی پیشگیری از زوال عقل بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.

نتایج مطالعه جدید که در مجله‌ی نورولوژی JAMA منتشر شده است، نشان داد افرادی که مادر آن‌ها سابقه‌ی ضعف حافظه داشته‌اند، در هر سنی نسبت به افرادی که فقط سابقه‌ی ضعف حافظه‌ی پدری (یا اصلا سابقه‌ی خانوادگی ضعف حافظه) دارند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر هستند. با این حال، اگر پدر فرد دچار ضعف حافظه‌ی زودرس (قبل از ۶۵ سالگی) شود، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر نیز در او افزایش می‌یابد.
این مطالعه داده‌های ۴۴۱۳ نفر را در سنین ۶۵ تا ۸۵ سال که هیچ مشکلی در عملکرد شناختی یا حافظه نداشتند، تجزیه و تحلیل کرد. حجم بالای نمونه‌ی این مطالعه، قدرت کلیدی آن محسوب می‌شود و باعث تفسیری دقیق‌تر از یافته‌ها در مقایسه با تحقیقات قبلی می‌گردد. البته این مطالعه نمی تواند تمام جامعه را در بر گیرد زیرا، بیشتر شرکت‌کنندگان آن سفیدپوست بودند. این شرکت‌کنندگان بخشی از مطالعه‌ی درمان ضد آمیلوئید در آلزایمر بدون علامت بودند که یک نوع کارآزمایی بالینی فاز ۳ در مورد دارویی است که محققان امیدوارند روند پیشرفت مشکلات حافظه را کندتر کند.

عملکرد شناختی شرکت‌کنندگان با استفاده از سوالات آزمون مینی-منتال که بسیار مرسوم است، اندازه‌گیری شد. محققان از روش تصویربرداری تنهوگرافی گسیل پوزیترون (PET) برای اسکن مغز آن‌ها به منظور یافتن نشانگرهای بیماری آلزایمر و تعیین خطر ابتلا به آن استفاده شد. محققان به دنبال وجود پلاک‌های آمیلوئیدی بودند که یکی از دو مشخصه‌ی کلیدی بیماری آلزایمر به حساب می آید. این پلاک‌های آمیلوئیدی سمی زمانی تشکیل می‌شوند که قطعات پروتئینی به نام بتا-آمیلوئید به هم بچسبند. فرضیه این است که این پلاک‌های آمیلوئیدی انباشته شده، باعث آسیب رساندن و از بین بردن سلول‌های مغزی (نورون‌ها) و در نتیجه منجر به بیماری آلزایمر می‌شوند. دومین مشخصه‌ی کلیدی آلزایمر پروتئین تاو است که در این مطالعه مورد بررسی قرار نگرفت.

تصور می‌شود که تجمع بتا-آمیلوئید زمینه ابتلا به بیماری آلزایمر را در افراد فراهم می کند. زیرا افراد می‌توانند سال‌ها قبل از شروع مشکلات حافظه، سطح آمیلوئید بالایی داشته باشند. نتایج اسکن‌های PET نشان داد که شرکت‌کنندگانی که مادر آن‌ها سابقه‌ی اختلال حافظه داشته‌اند (صرف نظر از اینکه مشکلات حافظه‌ی او از چه سنی شروع شده است)، سطوح بالاتری از بتا-آمیلوئید داشتند. سطوح آمیلوئید در افراد با سابقه‌ی مادری اختلال حافظه به طور متوسط به طور قابل توجهی بالاتر از افرادی با سابقه‌ی پدری اختلال حافظه بود. همچنین شرکت‌کنندگانی که پدران آنها دچار ضعف حافظه‌ی زودرس (قبل از ۶۵ سالگی) بودند، مقادیر بیشتری از بتا-آمیلوئید داشتند.

مقادیر بتا-آمیلوئید در شرکت‌کنندگانی که فقط سابقه‌ی پدری ضعف حافظه‌ی دیررس (بعد از ۶۵ سالگی) داشتند و افرادی که هیچ سابقه‌ی خانوادگی ضعف حافظه نداشتند، طبیعی بود. دلیل این ارتباط هنوز معلوم نیست.
یکی از پیشنهادات محققان اختلال عملکرد میتوکندری است. میتوکندری‌ها انرژی های مورد نیاز سلول‌های ما را تامین می کند. ما آنها را فقط از طرف مادر به ارث می بریم. میتوکندری‌ها DNA خاص خود را دارند که می تواند بر اثر جهش ژنتیکی دچار آسیب شوند. تحقیقات قبلی قبلا نشان داده‌اند که اختلال عملکرد میتوکندری با بیماری آلزایمر مرتبط است.

مغز حدود ۲۰ درصد از انرژی بدن را مصرف می‌کند. بنابراین، جای تعجب نیست که اختلال در عملکرد میتوکندری می‌تواند منجر به نقصان قوای ذهنی (ضعف حافظه و تفکر) و به طور بالقوه بیماری آلزایمر شود.
توسعه‌ی روش های درمان‌ی این مطالعه بر اساس مطالعات قبلی که به نقش ژنتیک در بیماری آلزایمر پرداخته‌اند، بنا شده است. از آنجایی که این مطالعات تنها نمونه‌های کمی داشتند، از قدرت آماری لازم برای نتیجه‌گیری‌های قطعی برخوردار نبودند.

نتایج ارزیابی تیم تحقیقاتی نشان داد که خطر ابتلا به بیماری آلزایمر در افراد می‌تواند به این بستگی داشته باشد که این بیماری را از مادر به ارث برده اند یا پدر! علاوه براین؛ سن والدین در زمان شروع ضعف حافظه نیز در این امر دخیل است. بنابراین، در نظر گرفتن سابقه‌ی خانوادگی والدین با تفکیک جنسیتی می‌تواند در شناسایی افراد در معرض خطر بیشتر ابتلا به آلزایمر اساسی باشد. با توجه به این یافته‌ها، گام بعدی می‌تواند تعیین این باشد که آیا DNA مادر به خصوص کروموزوم X در ایجاد بیماری تأثیر می‌گذارد یا خیر! اگر DNA آن نقش داشته باشد، محققان ممکن است به روش های درمانی بهتری برای این بیماری دست پیدا کنند. با وجود آنکه این مطالعه‌ی جدید نقش حیاتی ژنتیک را در ایجاد بیماری آلزایمر تأیید می‌کند. اما این تنها عامل خطر نیست. عوامل زیادی مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و رژیم غذایی نامناسب در ابتلا به این بیماری نقش دارند.